500 zagadek ekonomicznych

Citation preview

W ła d y s ła w B a k a K a z im ie r z P ie s u w ic z

k om icz n y ch

50 zagadek e k o n o m ic z n y c h

Władysław Baka Kazimierz Piesowicz

50

zagadek

e k o n o m icz n y ch

Wiedza Powszechna W a r s z a w a 1971

W g p r o je k tu se ry jn e g o J . C Z . B IE Ń K A O k ła d k ę p ro je k to w a ł S Z Y M O N K O B Y L IŃ S K I

I lu s tra c je SZ Y M O N K O B Y L IŃ S K I

R e d a k to r: K R Y S T Y N A

CAŁA

R e d a k to r te c h n ic z n y : JA N IN A H A M M E R K o re k to r: B O Ż E N A M A R Y A Ń S K A

P r i n t e d in P o l a n a P W „ W i e d z a P o w s z e c h n a ” W a r s z a w a 1971. W y d a n i e I . N a k ł a d 30 ooo + 299 e g z . O b j . 12,5 a r k . w y d . , 15,25 a r k . d r u k . P a p i e r r o t o g r . k l . I I I , 70 g , 82X104 z f - k i w K l u c z a c h . O d d . d o s k ł . 18 X I I 70. P o d p . d o d r . I I V I I I 71. D r u k . w e w rz e ś n iu Z a k ła d y G r a fic z n e w K a to w ic a c h . Z a k ła d n r 2. K a to w ic e , u l . 3 M a j a 12. Z a m . 7 I5 /7 Ł C -1 I. C e n a z ł 15,—

SPI S TREŚCI

PYTA- O D P O NIA WIEDZI

1. Polska w ś w ie e ie ............................... 8 2. Dziesiąta po b o g u .................................... 10 3. Z nasz-li ten k r a j ? .................................... 12 4. Co jest s ta r s z e ? ......................................... 13 5. Kolejno o d lic z !......................................... 14 6. F irm a egzystuje od................................ 16 7. Słynne inicjatyw y gospodarcze . . . 17 8. W brew lo g ic e ? ......................................... 18 9. L icentia p o e tie a ......................................... 20 10. W czoraj i dziś ( I ) .................................... 21 11. W czoraj i dziś ( I I ) ............................... 22 12. Nie sam ym Chlebem-................................. 24 13. W ykonaj p l a n ! ......................................... 26 14. Każdy z k rajó w socjalistycznych......... 28 15. Słowo o R W P G ......................................... 30 16. Na Zachodzie bez zmian? . . . . 32 17. W „Trzecim Świeeie” .......................... 34 18. P ó ł żartem , pół serio . . . . . . 36 19. H istoria w k o l o r a c h ............................... 39 20. Spacer w historię ekonom ii . . . . 40 21. Ja k a jest r ó ż n ic a ? .................................... 42 22. Co eksportujem y? . . . . . . . 43 23. Skąd im p o r tu je m y ? ...............................44 24. K to przoduje w świeeie? . . . . 45 25. W yścig stulecia: ZSRR-USA . . . 46 26. Rzeczpospolita z a p ł a c i ..........................48 27. P rzy konferencyjnym stole . . . . 50 28. Rośnie czy m a l e j e ? ............................... 51

86 88 91 94 99 102 106 112 116 121 124 128 130 133 136 139 142 145 147 150 155 158 160 162 165 168 170 173

29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50.

Uwaga, dwuznaczne w yrazy! . . . 52 M ini-słownik w yrazów obcych . . . 53 Gospodarka i f a n t a z j a .......................... 54 M iasta — n a z w y .................................... 55 To sam o czy nie to samo? . . . . 56 Od tala ra do d o l a r a ............................... 57 Pecunia non o l e t .................................... 58 Z czego są z n a n i ? ............................... 59 Polem iki i s p o r y .................................... 60 Łacina w e k o n o m ii............................... 62 Monopole, duopole, oligopole . . . 63 T u rn iej w o je w ó d z tw ............................... 64 Do m iasta! ...............................................66 Kupić, nie kupić — popytać m ożna . 67 M ars i e k o n o m i a .................................... 68 Na praw o p a t r z ! .................................... 70 Do czego służy..........................................71 Z krzyw ym i na „ty” ............................... 72 Nazwiska, które stały się term inam i . 76 Czy św iatu grozi g ł ó d ? .......................... 77 U progu nowej pięciolatki . . . . 80 Skok w p rzy sz ło ść .................................... 82

176 178 181 184 187 189 194 197 200

205 207 210 212 215 217 220

225 228 231 235 237 241

p yta n ia

Jak ie jest m iejsce Polski w świecie — jej pozycja, znaczenie, poziom rozw oju jej gospodarki w stosunku do gospodarki światowej? W konkretnych dziedzinach mierzy się to udziałem procentowym k raju w global­ nej produkcji, handlu, zasobach m aterialnych itp. ca­ łego św iata. Ale statystyka upraszcza i nuży. Żaden w skaźnik statystyczny z osobna nie może w yrazić w pełni ogólnego udziału, a tym bardziej znaczenia w świecie, n a które składa się w iele różnorodnych elem entów. A jednak... jakieś w yobrażenie o m iejscu Polski w świecie m a przecież każdy z nas. Popraw ny pogląd na te spraw y jest niezbędnym w arunkiem właściwego rozum ienia sam ej gospodarki polskiej — jej poziomu, stru k tu ry i specyfiki. Je st to możliwe tylko na szerokim tle porównawczym. Na kilku poniż­ szych przykładach możesz sprawdzić, w jakiej m ierze Tw oje wyobrażenia odpow iadają rzeczywistości. 1. Jak ą część ludności św iata stanow i w przybliżeniu ludność Polski? M niej niż 1%, od 1% do 3% czy więcej niż 3%? 2. W jakich dziedzinach produkcji, a ściślej, w p ro ­ dukcji jakich konkretnych artykułów — rolnych lub przem ysłow ych — Polska znajduje się w pier­ wszej dziesiątce producentów światow ych? A rty ­ kułów takich jest 17. Czy potrafisz w ym ienić przy­ najm niej 5 z nich? 3. W produkcji trzech w ażnych artykułów liczonej na ł m ieszkańca k raju Polska zajm uje pierwsze m iejsce w świecie. Dwa z nich są produktam i ro l­ nictw a, a jeden górnictw a. Ja k ie to produkty? 4. K tóre z polskich bogactw naturalnych należą do najrzadszych w świecie? 5. Ilu Polaków żyje na stałe poza granicam i k raju (3 m in, 6 m in czy 10 min)? W ymień rów nież trzy k raje, w których są najliczniejsze skupiska Pola­ ków.

6. Co w naszej gospodarce powinno bardziej dziwić, a naw et zaskoczyć zagranicznego obserw atora, sty­ kającego się z Polską bliżej po raz pierwszy: a) p a ­ rowozy w tra k c ji kolejow ej; b) duża liczba p racu ­ jącej młodzieży; c) duża liczba koni na wsi? 7. Czy Polska m a dodatni, czy ujem ny bilans h a n ­ dlowy (tzn. czy w artość naszego eksportu jest wyż­ sza od w artości im portu, czy odwrotnie)? 8 . W ymień pięć krajów , z którym i Polska m a n aj­ większe obroty handlowe. 9. W eksporcie pięciu w ażnych artykułów handlu m iędzynarodowego Polska znajduje się w pierw ­ szej dziesiątce eksporterów światowych. Jeden z tych artykułów jest typowym wyrobem przem y­ słowym , dw a — to surowce, a dw a — to produkty spożywcze. Jak ie to artykuły? 10. P rem ier In d ii N ehru przybyw ając do Polski w 1956 r. pow iedział do w itających go osób na lot­ nisku w W arszawie: „Przede wszystkim dziękuję w am za najcenniejszy dar, jak i otrzym ały Indie od Polski...” Jak i to był dar?

&

2.

DZIESIĄTA PO BOGU

W ciągu ostatnich k ilkunastu la t Polska dokonała ogromnego skoku w dziedzinie rozw oju gospodarki m orskiej, zbliżając się do czołówki światowej. W pro­ dukcji statków pełnom orskich zajm ujem y obecnie 11 m iejsce w świecie, czyli dziesiąte po „bogu”, którym je st Japonia {połowę całego tonażu produkow anych na świecie statków buduje się w Japonii). Jesteśm y po­ ważnym eksporterem statków i usług handlow ych na morzu, statk i zbudowane w Polsce pływ ają pod roz­ m aitym i banderam i, a pod polską banderą przewozi się tow ary kilkunastu krajów . Stajem y się, i to w dość szybkim tem pie, handlow ym m ocarstw em m orskim . Wiedza o m orzu, jego spraw ach i w alorach ekono­ micznych je st w ięc coraz bardziej niezbędna do zna­ jomości gospodarki naszego k raju . Spraw dź zatem — zwłaszcza jeżeli jesteś zw yczajnym szczurem lądowym — sw oje wiadomości o tych spraw ach, odpowiadając na następujące pytania: 1. Jakie

k raje w yprzedzają Polskę pod względem produkcji statków pełnom orskich (liczonej według tonażu)? Spróbuj w ym ienić przynajm niej pięć, wiedząc już, że jest ich łącznie z Japonią dziesięć. Z. Jak ie trzy k raje przodują w świecie pod względem tonażu posiadanej floty handlow ej? Ja k ie jest w przybliżeniu m iejsce Polski? 3. Jak ie k raje przodują w połowach ryb? Ja k daleko um ieściłbyś Polskę? 4 . Czy polskie połowy ryb w ostatnich latach wzro­ sły w porów naniu z okresem przedwojennym (1936—1938) — a) 2-krotnie, b) 6-krotnie, c) 10-krotnie? 5. Który z polskich portów jest najw iększy pod względem: — a) rozm iarów, b) ruchu statków, c) tonażu przeładunków ? ó. W której z polskich stoczni buduje się najw iększe

7.

8.

9. 10 .

statk i i jak i jest tonaż tych najw iększych jedno­ stek? Ja k ie tow ary z przewożonych drogą m orską do Polski i z Polski zajm u ją czołowe m iejsca pod względem w agi ładunków ? Czy polska flota handlow a przewozi na swych statkach więcej (według w agi ładunków ) towarów polskich czy obcych? J a k a jest relacja jednych do drugich? Pod jak ą banderą (z jakich krajów ) zaw ija do na­ szych portów najw ięcej obcych statków ? Ja k w ytłum aczyłbyś następującą dysproporcję: udział Polski w światowej produkcji statków peł­ nom orskich wynosi obecnie 2,7%, natom iast tonaż polskiej floty handlow ej oraz jej udział w św ia­ towych przewozach handlow ych na m orzu w aha się w granicach od 0,5% do 1%?

3.

ZNASZ-LI TEN KRAJ?

Każdy z dziesięciu wym ienionych niżej krajów zaj­ m uje obecnie pierwsze m iejsce w świecie w jakiejś konkretnej dziedzinie produkcji — rolniczej, górniczej lub przem ysłow ej. Może to być bądź bezwzględna wielkość produkcji któregoś z ważniejszych płodów rolnych, surowców lub wyrobów przem ysłow ych, bądź jego produkcja w przeliczeniu na 1 m ieszkańca. Czy wiesz zatem, w jakiej dziedzinie produkcji przoduje:

1. A ustralia 2. F rancja

W starym scholastycznym sporze, co było najpierw : jajo czy kura, praw idłow a odpowiedź pow inna była brzmieć, że kura; bo gdyby w pierw miało być jajko, to któż by je zniósł i wysiedział? Zdaje się, że poniż­ sze pytania nie m ają tak scholastycznego charakteru, choć praw dą jest, że na ogół niełatw o ustalić jakieś ścisłe przedziały w ciągłym potoku przem ian histo­ rycznych. Z własnych doświadczeń wiem y sami, że nasze potoczne w yobrażenie o tym , co w otaczającym nas świecie jest stare, a co nowe, zbyt często zawodzi. Tracim y też nieraz poczucie tego, że wszystko, co nas otacza — rzeczy, instytucje, stosunki społeczne — m iało gdzieś swój początek, m niej lub bardziej odle­ gły. K rótkie ćwiczenie z chronologii może nam to le ­ piej uświadom i. Spróbujm y więc zapytać siebie, co jest na świecie starsze: I . P ap ier czy druk? Ł Guma czy szkło? 3. Lam pa naftowa, gazowa czy elektryczna? 4. Telewizor czy magnetofon? J. Maszyna do pisania czy m aszyna do liczenia? 6 . K a p ita ł

K arola M arksa czy O p o w s ta w a n iu ga­

tu n k ó w K arola Darw ina?

7. Chicago czy Katowice? 8. Banki czy cła? 9.

Ubezpieczenia od w ypadku czy spółki akcyjne?

10. Robotnicze związki zawodowe czy robotnicze

p artie polityczne?

5.

KOLEJNO ODLICZ!

Jeszcze nigdy w historii problem y zaludnienia i przy­ rostu ludności nie budziły takiego zainteresow ania i ... obaw, ja k obecnie. Postępy m edycyny i higieny w XVIII i X IX w. znacznie zmniejszyły śm iertelność ludzi, ale nie zdołały zapew nić skutecznych masowych środków świadomej regulacji urodzeń. W ynikiem tego była tzw. eksplozja demograficzna, gw ałtow ne przy­ spieszenie przyrostu naturalnego, które w istotny spo­ sób w pływa na sytuację gospodarczą św iata. Większość k rajó w europejskich i A m eryka P in. przechodziły tę eksplozję w X IX w., k raje słabo rozw inięte, zwłaszcza w Azji, Afryce i A m eryce P łd. przeżyw ają ją obecnie. Czy przyspieszenie to będzie działało bez końca? W y­ daje się, że nie, gdyż dalszy postęp m edycyny w połą­ czeniu z upowszechnieniem ośw iaty i wzrostem dobro­ bytu umożliwia na coraz szerszą skalę świadome m a­ cierzyństw o i ojcostwo, co z kolei prow adzi do obniże­ nia się stopy urodzeń i przyrostu naturalnego. Taki zam ykający się cykl demograficzny obserw ujem y w rozw iniętych krajach przem ysłow ych, kapitalistycz­ nych i socjalistycznych. Mimo takiej ogólnej tendencji, spraw y są jednak skom plikowane, gdyż rozrodczość w poszczególnych krajach k ształtuje się pod wpływem różnych okoliczności. W odniesieniu do zjaw isk demo­ graficznych potoczne sądy często odbiegają znacznie od rzeczywistości. Spraw dź w ięc sw oje opinie na ten tem at, odpowiadając na poniższe pytania: 1. Ile ludzi żyje obecnie w świecie i ile corocznie przybyw a? 2. Kiedy m niej więcej ludność św iata liczyła połowę je j obecnego stanu, tzn. w ciągu jakiego okresu nastąpiło podw ojenie się liczby ludności św iata? 3. K tóre z państw europejskich m a najwyższy, a któ­ re najniższy przyrost naturalny? 4. Czy są takie kraje, w których przyrost naturalny jest w XX w ieku niższy aniżeli w X IX wieku? 5. Czy stopa przyrostu naturalnego w Polsce w ostat­ nich latach rośnie czy spada?

6 . K tóre m iejsce w 7.

8.

9.

10.

Europie zajm uje Polska pod względem liczby ludności? Która z wym ienionych przyczyn powoduje stop­ niowe zm niejszanie się przyrostu naturalnego w rozwiniętych i rozw ijających się krajach przem y­ słow ych w XX w ieku: a) zm niejszanie się prze­ ciętnej liczby dzieci w rodzinie; b) zm niejszanie się względnej liczby zakładanych rodzin (zawieranych m ałżeństw na 1000 ludności), a powiększanie się odsetka ludzi sam otnych, liczby rozwodów itp.; c) w zrost śm iertelności na skutek rosnącej liczby wypadków , chorób zawodowych, zanieczyszczeń środowiska? W jakich k rajach je st najdłuższe przeciętne trw a­ nie życia człowieka? K tóre z państw afrykańskich m a więcej ludności niż Polska? W 2000 r. ludność św iata będzie liczyła 4, 6 czy 8 m ld osób?

6.

FIRM A EGZYSTUJE OD...

Taki napis zdobi często szyldy, znaki fabryczne, pro­ spekty reklam ow e przedsiębiorstw kapitalistycznych, a naw et czasem w arsztatów rzemieślniczych. W yda­ wać się on może na pozór paradoksalny: czym tu się chwalić w epoce nieustającej pogoni za nowoczesnoś­ cią, ciągłego postępu w technice produkcji? W w ielu w ypadkach je st jednak całkiem uzasadniony nie tyl­ ko jako wspom nienie przeszłości, lecz także jako wi­ zytówka do przyszłości. W ystawia bowiem świadectwo dojrzałości firm ie, k tó ra potrafiła przystosować się najlepiej do zm ian techniki, profilu produkcji, potrzeb odbiorców albo naw et w ręcz zm iany sam a inicjow ała. W ybraliśm y 10 takich przedsiębiorstw o zasłużonej tradycji i światow ej sławie. Każde z nich odegrało w przeszłości jak ąś szczególną rolę lub zdobyło sobie w jakiejś dziedzinie w ybitną pozycję. Nie łudźmy się tylko, że w szystkie stare przedsiębiorstw a kapitali­ styczne chlubić się m ogą tak ą ciągłością rozwoju. Tylko nieliczne zdołały zwyciężyć w bezwzględnej w al­ ce konkurencyjnej. O ban k ru tach św iat nie pam ięta. Pytanie nasze brzm i: gdzie i od jak daw na istnieją, co daw niej w ytw arzały i czym dziś się zajm ują nastę­ pujące przedsiębiorstw a:

1. Brockhaus

6. W ilkinson

2. Pullm an

7. Cegielski

3. C itroen

8. Skoda

4. Siemens

9. Zeiss

5. Du Pont

10. FIAT

Imiona, a zwłaszcza nazw iska pochodzą na ogół od nazw pospolitych. Ale byw a i odwrotnie: niektóre nazwy używane potocznie wyw odzą się od im ion lub nazwisk. W ojny napoleońskie, piece m artenow skie, system kopernikański czy kalendarz gregoriański — to określenia biorące początek od osób, z którym i związane były w ażne w ydarzenia lu b odkrycia. W dzie­ jach gospodarczych w iele przedsięw zięć zostało rów­ nież ochrzczonych m ianem ich inicjatorów . Co wiesz o tych przedsięwzięciach, które upam iętniły się w hi­ storii i utrw aliły w języku w ścisłym związku z okreś­ lonymi nazwiskami: 1. A kt Crom wella 2. Afera Law a 3. Kodeks Zamoyskiego 4. B ank Proudhona 5. Kasy Stefczyka 6. U staw a Sherm ana 7. System Taylora 8. Spółdzielczy plan Lenina 9. Ruch Stachanow a 10. R unda Kenne­ dyego

8 500 zagadek ekonom icznych

O tym , że w życiu zdarzają się absurdalne sytuacje, że sposób rozw iązyw ania niektórych spraw ludzkich podważa w iarę w zwykły zdrow y rozsądek i logikę — wie każdy dorosły człowiek. Życie gospodarcze także nie jest wolne od paradoksalnych sytuacji. Można bo­ wiem spotkać w iele zjaw isk, których w yjaśnienie na­ suwa poważne trudności, zwłaszcza gdy podchodzi się do nich z pun k tu w idzenia zdrowego rozsądku. Nie w każdym jednak z tych przypadków triu m fu je brak logiki. Często ozialanie na pozór sprzeczne ze zdro­ wym rozsądkiem mieści się w ram ach racjonalnego postępowania. Lepiej zrozumiesz sens tego wyw odu, gdy spróbujesz dać logiczną odpowiedź na niżej postaw ione pytania: 1. W jakich w ypadkach zdarza się, że ten sam kraj im portuje jak iś tow ar, a następnie go eksportuje (reeksport)? Ł W śród ekonom istów znana jest następująca aneg­ dota: „W państw ie kapitalistycznym lekarz w swoim gabinecie zatrudniał pielęgniarkę. Do do­ chodu narodowego wliczano wówczas honorarium lekarza oraz pensję płaconą przez niego pielęg­ niarce. Dochód narodow y zm niejszył się o w iel­ kość pensji pielęgniarki z chw ilą, gdy wyszła ona za m ąż za swego pracodawcę, lecz nie przerwała dotychczasowej pracy”. Dlaczego dochód narodo­ wy uległ zmniejszeniu? 3. W jakim celu stosuje się niekiedy sprzedaż tow a­ rów za granicę po cenie niższej od kosztów w ytw a­ rzania (dumping)? 4. W brew wyobrażeniom, że wysokie plony powinny zawsze cieszyć rolników , ci obaw iają się często „klęski urodzaju”. Z jakiego powodu i w jakich w arunkach takie obawy m ogą być całkiem uzasad­ nione?

5. Od około 200 la t łączna w artość im portu tow arów do W ielkiej B rytanii jest stale znacznie wyższa od w artości eksportu tow arów . J a k to je st możliwe? 6. Czy deficyt budżetowy skarbu państw a może utrzym yw ać się przez dłuższy czas (np. kilkanaście lat)? 7. P o co w latach wielkiego kryzysu (1929—1933) palono kawę, topiono m leko, niszczono zboże itp.? 8. W ram ach Wspólnego R ynku F ran cja zabiega o ob­ niżenie cen artykułów rolnych, a NRF się tem u energicznie przeciw staw ia, mimo że F ran cja jest eksporterem , a NRF im porterem tych artykułów . J a k to w ytłum aczyć? 9. W 1968 r. kilka państw kapitalistycznych doma­ gało się od NRF podniesienia w artości m ark i zachodnioniemieckiej względem innych w alut. Jaki sens m iały te żądania? 10. Dlaczego w gospodarce kapitalistycznej w zrost cen (drożyzna) jest na ogół oznaką dobrej koniunk­ tu ry gospodarczej, a spadek cen (potanienie tow a­ rów ) objaw em recesji lub kryzysu?

9 . LICENTIA POETICA Język ekonomiczny jest na ogół ścisły, suchy, nierzad­ ko drętw y, często i gęsto przetykany liczbam i i wzo­ ram i. Ale i do niego w ciskają się — i nieraz pom aga­ ją nam w szybszym porozum iew aniu się — obrazowe przenośnie lub ozdobne zw roty literackie. Tu mówi się o „cudzie gospodarczym ”, tam o „wielkim skoku”; a literacką wizją „szklanych domów” posługiwali się najtrzeźw iejsi ekonomiści. Oto kilka takich przenośni, m niej lub więcej przesadnych, którym i ochrzczono niektóre postacie lub zjaw iska gospodarcze w prze­ szłości. Czy wiesz, kogo lub co nazywano:

1. Ojcem ekonomii poli­ tycznej 2. Biblią kapitalizm u 3. Pionierem górnictwa polskiego 4. Stolicą Europy w XVI w ieku 5. W yspami cukrow ym i 6. Człowiekiem, który rozm nożył chleb 7. Państw em , w którym słońce nigdy nie zacho­ dziło 8- P erłą kolonii b ry ty jkich 9. M arzycielem na K rem lu 10. Trustem mózgów

Porów nania rozw oju gospodarczego Polski Ludowej ze stanem je j gospodarki w okresie przedw ojennym robi się u nas — publicznie i pryw atnie — ta k często, że przyw ykliśmy do nich ja k do chleba powszedniego. Często nie w yw ierają one naw et większego w rażenia, a z dziesiątków takich „modnych” porów nań pozostaje nam tylko ogólne wyobrażenie rozw oju, w zrostu, po­ stępu. Skorzystajm y z okazji, aby te wyobrażenia spraw dzić na kilku konkretnych przykładach. Wiemy, że w e wszystkich praw ie dziedzinach gospodarki i k u l­ tu ry dokonał się poważny w zrost w stosunku do koń­ cowych osiągnięć 20-lecia międzywojennego. Ja k ie są jednak rozm iary tego w zrostu w niektórych kluczo­ wych dziedzinach naszego życia? Czy potrafisz odpo­ wiedzieć, ile razy w przybliżeniu wzrosły w porów­ naniu z okresem przedw ojennym wym ienione w py­ taniach wskaźniki? Proponujem y w ybór następujących możliwości: a) m niej niż 5-krotnie, b) od 5 do 10 razy, c) w ięcej niż 10-krotnie. 1. W ydobycie w ęgla k a ­

m iennego 2. Produkcja stali

3. Produkcja cem entu 4. Produkcja obrabiarek 5. Produkcja samochodów

6- Zużycie nawozów sztu­ cznych na 1 hektar zie­ mi upraw nej 7. Tonaż m orskiej floty handlowej 8. Liczba lekarzy 9 . Liczba studentów 10. Spożycie cukru na 1 mieszkańca

I jeszcze jedna seria porów nań Polski dzisiejszej z Polską m iędzyw ojenną. Zobaczym y, czy potoczne, obiegowe sądy są zawsze zgodne z rzeczywistością. Poprzednio pytaliśm y wyłącznie o rozm iary w zrostu gospodarczego w porów naniu z okresem przedw ojen­ nym. Nie wszystko jednak w Polsce „wzrosło”, nie wszystko uległo powiększeniu lu b podniesieniu w górę. Zresztą sam w zrost nie zawsze jest zm ianą na lepsze. Na przykład spadek pogłowia koni uważam y za zja­ wisko pozytywne, a w zrost spożycia papierosów za niezbyt pocieszające. Tym razem pytam y przede wszystkim o to, czego w ogóle m am y obecnie w ięcej, czy może m niej niż przed w ojną, czego nam ubyło, a czego przybyło. 1- Czy Polska liczy obecnie w ięcej czy m niej ludnoś­ ci niż w 1939 r.? Czy w ciągu pierwszego 20-lecia Polski Ludow ej ludność naszego k raju wzrosła w ięcej czy m niej niż w 20-leciu m iędzywojennym ? 2. Czy ludność Polski jest obecnie młodsza, czy sta r­ sza niż przed w ojną, tzn. czy większy, czy też m niejszy jest w śród niej odsetek młodzieży, po­ wiedzm y w w ieku do 20 lat? I w ogóle ludzi mło­ dych, powiedzmy do 30 lat? 3. Czy większa, czy też m niejsza jest dziś w Polsce powierzchnia gruntów ornych (powierzchnia za­ siewów) niż przed w ojną? Czy mam y więcej, czy m niej lasów? 4. Czy w Polsce jest obecnie więcej krów niż przed wojną, czy m niej? 5. Czy eksportujem y obecnie więcej niż przed wojną m ięsa, czy m niej? 6 . K tóre z wym ienionych produktów były w ytw arza­ ne w Polsce już przed w ojną, a które dopiero w Polsce Ludow ej: alum inium , benzyna, nawozy azo­

towe, radioodbiorniki, lodówki, pralki, statk i peł­ nomorskie? 7 . Ja k wysoki był w Polsce m iędzyw ojennej procent analfabetów: a) około 10%, b) około 25%, c) około 50%? 8. Czy obecnie produkuje się w Polsce więcej fil­ mów pełnom etrażow ych niż przed w ojną, czy m niej? 9. Wiemy wszyscy, że Polacy palą coraz więcej pa­ pierosów. Spróbuj określić dokładnie, o ile w iękksze jest obecnie spożjcie papierosów na 1 miesz­ kańca Polski niż przed w ojną (2 razy, 3 razy, 5 razy)? 10. Przed wojną istniały w dwóch polskich m iastach radiostacje, których dzisiaj nie ma. Jak ie to m ia­ sta? Podpow iadam y, że jedno z nich leży w Pol­ sce centralnej, a drugie na Ziemiach Odzyskanych.

Nie samym Chlebem żyje człowiek, zwłaszcza gdy podnosi się stopa życiowa. A o tym , ja k podniosła i podnosi się ona w Polsce, każdy z nas powinien, zdawałoby się, wiedzieć sam najlepiej z własnego codziennego życia. Czy tak jest napraw dę? Czy oso­ biste odczucia i w rażenia są w tym w ypadku m iaro­ dajne? I czy są one w śród nas wszystkich zgodne, jednom yślne? To najbardziej chyba popularne poję­ cie ekonomiczne należy do najbardziej skom plikowa­ nych w teorii i najm niej w ym iernych w praktyce. Składa się n a nie bardzo w iele różnorodnych elem en­ tów, niedostrzegalnych często z indywidualnego punk­ tu widzenia. Stąd też zapew ne tyle rozbieżności w po­ tocznych opiniach na ten tem at i tyle.- błędnych po­ glądów. Możemy się o tym przekonać na kilku pro­ stych przykładach: 1. Gdzie — we Włoszech czy w Polsce — spożywa się więcej mięsa, ryb i cukru (w przeliczeniu na 1 mieszkańca)? 2. K tóry z trzech w skaźników w zrósł w Polsce w la­ tach 1960—69 najbardziej: płace nom inalne, płace realne czy koszty utrzym ania? 3. Czy m oże nastąpić w zrost konsum pcji bez w zro­ stu dochodu narodowego? 4 . Dlaczego porów nanie płac w krajach socjalistycz­

nych z płacam i w krajach kapitalistycznych nie może b yć w ystarczającą podstaw ą do porównania stopy życiowej w tych krajach? 5. Czy w zrost płac je st jedyną drogą do w zrostu spożycia? 6. Czy w porów naniu z okresem przedw ojennym w zrost zużycia m ydła w Polsce je st wyższy od w zrostu spożycia alkoholu?

7. Ja k ą część dochodu narodowego w Polsce stanow i indyw idualna konsum pcja ludności? 8 . Na co ludność w iejska w Polsce w ydaje więcej

pieniędzy: n a obuwie, na higienę i ochronę zdro­ w ia łącznie czy na w iana i dary? 9. Czy różnica w wysokości przeciętnej płacy m ie­

sięcznej pracow ników adm inistracyjno-biurow ych i robotników fizycznych w przem yśle uspołecznio­ nym w Polsce wynosi: m niej niż 100 zł, 300 zł, 500 zł czy 700 zł? 18. Czy w zrost osobowego funduszu płac w Polsce w y­

nika głównie: a) ze w zrostu zatrudnienia, b) z podwyżek płac, c) z innych powodów?

Planow anie gospodarcze, chociaż nie legitym uje się długą historią, szybko robi k arierą na całym świecie. Objawia się to nie tylko w tym , że na przykład p a ń ' stw a socjalistyczne za pomocą planów gospodarczych rzeczywiście kieru ją procesam i rozwoju, lecz także w tym , że w w ielu innych k rajach podejm uje się b a r­ dziej lub m niej am bitne próby planow ania. Naw et w krajach, gdzie ze względów instytucjonalno-ustrojowych rzeczywiste planow anie nie może m ieć m iejs­ ca, rządy tych krajów — z różnych zresztą pobudek, czasem po prostu aby w prowadzić w błąd opinię p u ­ bliczną — sporządzają „plany rozw oju”. Seria przed­ staw ionych niżej pytań m a zweryfikować Twoje w ia­ domości dotyczące przeszłych i aktualnych zagadnień planowania. 1. Gdzie i kiedy opracowano tzw . p lan GOELRO? Czego dotyczył ten plan? 2. Dlaczego w Zw iązku Radzieckim przyjęto 5-letni okres planow ania? Dlaczego w większości państw utrzym uje się ten horyzont czasowy planow ania? 3. Kiedy rozpoczęła się pierwsza pięciolatka radziec­ ka? Ile ich było do w ybuchu II w ojny światow ej? 4. Czym różni się prognoza gospodarcza od planu gospodarczego? 5. Plan 3-łetni był pierwszym w ieloletnim planem Polski Ludowej. Jakie la ta obejmował ten plan i jak i był naczelny cel wyznaczony w tym planie? 6. R ealizacja p lanu 6-letniego stw orzyła podstawy uprzem ysłowienia Polski. W ymień przynajm niej 3 w ielkie obiekty przem ysłow e, jakie pow stały w tym okresie.

7. Jaka jest różnica m iędzy koordynacją planu a jego optym alizacją? 8. Kiedy opracow ano w Polsce pierw szy plan p e r­ spektyw iczny i na jak i okres? 9. W którym z m inionych planów 5-letnich Polski

w zrost produkcji globalnej przem ysłu wym agał najm niejszego w zrostu zatrudnienia? 10. W jakim państw ie socjalistycznym wprowadzono zasadę tzw. planow ania strukturalnego?

K raje socjalistyczne są nam nie tylko najbliższe, ale też najlepiej znane. W yjeżdża do nich z Polski dzie­ sięciokrotnie więcej turystów , studentów i specjali­ stów na p raktyki, zjazdy, konferencje itp. niż do wszy­ stkich pozostałych krajów . Corocznie odwiedza je od 700 do 900 tys. Polaków (nie licząc wielokrotnych w y­ jazdów tych sam ych osób), co w ciągu ostatnich pięciu la t daje łącznie praw ie 4 m iliony osób. Można więc powiedzieć, że co szósty dorosły P olak był w ostatnich latach w którym ś z k rajó w socjalistycznych. Każdy z tych krajów m a jak ą ś w łasną specjalność lub specyfikę gospodarczą. K ażdem u z nich można też przypisać w jakiejś konkretnej dziedzinie gospo­ darki przodow nictw o wśród w szystkich k rajó w socja­ listycznych. W ybraliśm y 10 takich przykładów o raz 10 krajów . Każdemu z nich należy przyporządkow ać przodow­ nictwo w jednej z wym ienionych dziedzin, a ewen­ tualnie także w innych, nie wym ienionych tu dziedzi­ nach (przypominamy, że chodzi tylko o przodownictwo wśród 10 wymienionych krajów ).

K T Ó R Y Z T Y C H K R A J Ó W ... P R Z O D U J E W T E J D Z I E D Z I N I E

1. ZSRR

Zbiory baw ełny

2. Polska

Zbiory tytoniu

3- NRD

Liczba trak to ró w na 100 ziemi upraw nej

ha

4. Czechosłowacja

Plony zbóż zbierane z 1 hek­ tara

5. R um unia

Liczba zw ierząt hodowlanych na 1 m ieszkańca

6- W ęgry

Produkcja m ięsa na 1 miesz­ kańca

7.

Bułgaria

W ydobycie boksytów

8. Jugosław ia

P rodukcja statków

9• Mongolia

Tem po w zrostu produkcji przem ysłow ej w 25-leciu pow ojennym

10. Chiny

Tem po w zrostu dochodu n a ­ rodowego na I m ieszkańca w ciągu ostatnich 10 la t

R ada W zajem nej Pomocy Gospodarczej istnieje już 20 lat. To okres dostatecznie długi, aby zam iary przeo­ brazić w czyn, ale zbyt krótki, aby tak skom plikow a­ ny organizm , w skład którego wchodzi kilka krajów o bardzo różnej stru k tu rze gospodarczej, mógł w pełni rozw inąć działalność zm ierzającą do integracji wspól­ noty socjalistycznej. Z niecierpliw ością oczekujem y przyspieszenia tem p a procesów integracyjnych, gdyż słusznie kojarzy się to nam z lepszym , spraw niejszym rozw iązywaniem naszych w łasnych trudności gospo­ darczych. Tym bardziej że dotychczasow a p rak ty ­ ka w pełni potw ierdza to przekonanie. A jak a to była prak ty k a? O tym ju ż w pytaniach i odpowie­ dziach. 1. Kiedy i jakie państw a utw orzyły RWPG? 2 . Uszereguj

następujące k raje: B ułgaria, CSRS, NRD, Polska, Rum unia, Węgry, ZSRR w edług w iel­ kości produkcji przem ysłow ej przypadającej na 1 m ieszkańca.

3. Jak i jest udział obrotów handlow ych Polski z k ra ­ jam i RWPG w stosunku do całości obrotów nasze­ go handlu zagranicznego? 30%, 60% czy 90%? 4 . Gdzie zaczyna się i gdzie kończy rurociąg „Przy­

jaźń”? 5. Z którym z państw RW PG Polska współpracow ała budując kopalnię siarki w Tarnobrzegu? A z któ­ rym i — tw orząc kom binat azotow y w P u ła­ wach? 6. Z kim i jak ą um owę zaw arła Polska w związku

z podjęciem eksploatacji m iedzi?

7. W jakiej jednostce pieniężnej dokonuje się rozli­

czeń w ram ach RWPG? 8. Jak ie k ra je obejm uje wspólny system energetycz­ ny? 8. Co to jest „cena stop”? 10. W ymień przynajm niej dw ie organizacje w yspecja­

lizowane działające w ram ach RWPG.

Czy s ta ra i bogata Europa Zachodnia utrzym a swoją dotychczasową pozycję w świecie? W jakim kierunku zm ierzają dokonujące się tam przem iany społeczno* -ekonom iczne? Czy sprzeczności między poszczególny­ m i k rajam i zachodnimi okażą się silniejsze od dążeń do ich zjednoczenia? Czy przystąpienie W ielkiej B ry­ tanii do Wspólnego Rynku przyczyni się rzeczywiście do dalszej integracji Europy Zachodniej, czy odwro­ tnie? Na te tru d n e i złożone py tan ia nie uzyskasz tu ta j od­ powiedzi. Na pewno natom iast — sam albo z naszą pomocą — znajdziesz odpowiedź na postaw ione niżej pytania: 1. Europa Zachodnia nie stanow i bynajm niej jedno­ rodnej całości gospodarczej. Czy wiesz, jak wielkie są dysproporcje m iędzy poszczególnymi krajam i? Na przykład, ile razy (2, 3, 4 czy 5 razy) większe są w W ielkiej B rytanii niż w Hiszpanii i P ortuga­ lii: a) plony pszenicy zbierane z 1 hektara; b) w a r­ tość produkcji przem ysłow ej na 1 m ieszkańca; c) dochód narodow y n a 1 m ieszkańca? 2. K tóre z krajów Europy Zachodniej są najpow aż­

niejszym i eksporteram i produktów rolnych i jakie to są produkty? 3. Włochy, Szw ecja, F rancja, NRF, W ielka B rytania; spróbuj uszeregować te państw a według poziomu dochodu narodowego przypadającego na jednego mieszkańca. 4. K tóre ze znanych europejskich firm samochodo­

w ych: Sim ca, R enault, FIA T, Volkswagen, M erce­ des, Opel są własnością k ap itału am erykań­ skiego? 5. Rośnie czy spada udział przem ysłu wydobywczego

w całości produkcji przem ysłow ej w rozw iniętych krajach kapitalistycznych? 6.

Ja k ie dziedziny gospodarki są znacjonalizowane we Francji?

7. Jakie państw a należą do Europejskiej W spólnoty

Gospodarczej (EWG), a jak ie do Wspólnego R yn­ ku? 8. Który z krajów Europejskiej W spólnoty Gospodar­

czej (EWG) m a najw iększy udział w obrotach han­ dlowych z k rajam i Rady W zajemnej Pomocy Go­ spodarczej (RWPG)? 9.

Co to jest Europejskie Stowarzyszenie Siedmiu (EFTA)?